Met heel veel nieuwsgierigheid heb ik “Van kiem tot kracht : Een waarderend perspectief voor persoonlijke ontwikkeling en organisatieverandering” gelezen. Het valt me op dat we bij Kessels & Smit allemaal heel enthousiast zijn over de waarderende benadering (A.I.). De projecten die we samen doen en vooral de impact ervan, zijn het levendige bewijs van het feit dat deze benadering wel degelijk een positief verschil maakt. En tegelijkertijd horen we nog vaak mensen verwijzen naar deze benadering alsof het er één is die enkel werkt als het goed gaat, als mensen mee willen, als er geen al te grote problemen zijn, … en dit vaak alsof we zouden leven op een roze wolk. Onze praktijkervaring getuigt van het tegendeel en vorige week werd ik getrakteerd op nog meer inzicht in de werking van de waarderende benadering en dit tijdens een info-sessie verzorgd door het “Institute of NeuroCognitivism” te Brussel.
De opbouw van onze hersenen
Tijdens deze info-sessie werd ons de werking van ons brein toegelicht. Het lijkt trouwens alsof de hele menselijke evolutie nog te onderscheiden is in de opbouw van onze hersenen. Ik licht hierna die vier delen beknopt en chronologisch – volgens de evolutie - toe.
De reptielengebieden : Dit zijn de oudste delen van onze hersenen, die op een onbewuste manier onze levens- en overlevingsinstincten regelen. De kernfunctie van deze delen van de hersenen is ‘overleven’ of ‘lijfbehoud’. Bij stress worden van hieruit de fight-flight-freeze reacties geactiveerd.
De paleolimbische gebieden : Deze delen van de hersenen ontwikkelden zich op het moment dat de mens ging leven in groepen en ondersteunen dus het ‘overleven en functioneren van de groep’ of ‘stambehoud’. Machtverhoudingen, pikorde in de groep en/of de regeling van sociale verhoudingen zijn de voornaamste focus van dit deel van ons brein.
De neolimbische gebieden : Dit deel van de hersenen is a.h.w. de database van alles wat we geleerd hebben en nog steeds leren. Conditioneringen en automatismen hebben daar hun plek. Ons temperament, karakter, onze innerlijke drijfveren, waarden en persoonlijke blokkades liggen daar besloten.
De prefrontale gebieden (neocortex) : Dit deel van de hersenen zorgt er vnl. voor dat de mens zich onderscheidt van de dieren. Het is dit deel van de hersenen dat er voor zorgt dat we ons eigen functioneren kunnen overdenken (= metacognitie) en kunnen omgaan met complexiteit en nieuwigheden. Dit deel van ons brein werkt als een Operating System dat nieuwe combinaties kan leggen tussen de reeds opgeslagen kennis met aanpassingsvermogen, creatief en innovatief denken als gevolg. Ook het beheer van onze emoties en gevoelens wordt van daaruit gestuurd.
De werking van ons brein
Elk deel van ons brein is dus in meerdere of mindere mate verantwoordelijk voor de aansturing van bepaalde gedragingen en/of facetten van ons algehele functioneren. De subjectieve inschatting van een bepaalde situatie zorgt er dus voor dat het ene of het andere deel van onze hersenen wordt geactiveerd en dan neemt dat deel van ons brein de sturing over. Elk deel heeft als het ware zijn eigen taal.
Als iemand zich bedreigd voelt (bv. in tijdens van economische crisis), dan kan het dat het reptielenbrein het overneemt met vecht/vlucht gedrag of zelfs totale verlamming. Aangezien dit gebied eerder irrationeel is, helpt het in eerste instantie niet om zo iemand met rationele argumenten tot rust te brengen. Machtsspelletjes worden dan weer gevoed door het paleolimbische gebied. Het neolimbische gebied helpt ons om vertrouwde taken zorgvuldig uit te voeren. Tot slot, hebben vooral de prefrontale gebieden nodig om op een gezonde manier te kunnen functioneren bij veranderende omstandigheden. Want het is vooral dat deel van onze hersenen dat ons aanpassingsvermogen voedt.
De link met A.I.
Heel veel veranderingen worden helaas op een mechanistische, top-down manier geleid. Net dit zorgt er voor dat mensen zich bedreigd voelen. Wat hen dan vooral drijft (en dit omdat de verkeerde hersengebieden worden geprikkeld) is lijfbehoud via de reptielengebieden, behoud van positie in de groep via de paleolimbische gebieden of behoud van het vertrouwde via het neolimbische gebied. Dit levert dus voornamelijk rigiditeit, simplificatie, het vast houden aan zekerheid en routinematig gedrag ondanks de veranderde omstandigheden en/of het vast houden aan het verworven imago op. Dit gedrag wordt wel vaker onder de noemer ‘weerstand tegen verandering’ gecatalogeerd. De frequent gekozen aanpak activeert dus meestal net die hersengebieden die er voor zorgen dat mensen het minst open staan voor verandering.
A.I. daarentegen werkt via onderzoekende, waarderende gesprekken op een gelijkwaardige manier en opent ruimte voor mensen om out-of-the-box en samen te dromen. Net dit zorgt er voor dat de prefrontale gebieden van mensen worden geactiveerd en het zijn net die gebieden die we bij verandering het meeste nodig hebben. Deze gebieden zorgen immers voor nieuwsgierigheid, aanpassingsvermogen via het leggen van nieuwe combinaties, nuancerings- en relativeringsvermogen, (zelf)reflectie en het vormen van een persoonlijke mening. Dit zijn allemaal ‘mentale modi’ die cruciaal zijn om er voor te zorgen dat een verandering verder gaat dan een nieuw organigram met nieuwe structuren waarbinnen mensen gewoon blijven doen wat ze altijd gedaan hebben. Immers, organisaties veranderen enkel omdat mensen veranderen …
Meer lezen :
- Saskia Tjepkema & Luc Verheijen (red.) : “Van kiem tot kracht : Een waarderend perspectief voor persoonlijke ontwikkeling en organisatieverandering”
- Daniël Goleman : “Emotionele intelligentie”
- Piet Weisfelt : “De wetten van de stam”
- www.neurocognitivism.com