“De pest hebben ze overleefd, bosbranden ook en zelfs wereldoorlogen, maar een bacterie richt een ravage aan onder de eeuwenoude olijfbomen in Zuid-Italië.” (Volkskrant, 16 augustus 2019)
Stel je eens voor, Puglia in het zuiden van Italie staat vol met olijfbomen van soms wel duizend jaar oud met boerenbedrijven waar families vaak generatie op generatie olijfproducten maken. En door de Xylella bacterie zijn inmiddels 21 miljoen bomen besmet of dood, vallen er honderden familiebedrijven om, verliest Puglia zijn toeristische attractie (de oude olijfbomen) en belandt men in een collectieve depressie. In deze blog analyseer ik een krantenartikel en koppel ik deze analyse aan de leergang Verhalend Veranderen, die dit najaar voor de tweede keer van start gaat.
Xylella bacterie
Wat is er nu precies gebeurd? In 2013 werd op een boerderij een bacterie ontdekt die vanuit Costa Rica en de havens in Rotterdam uiteindelijk in Italië terecht was gekomen. Vanuit de EU werd direct beleid opgesteld waarin het ruimen van zieke bomen en gezonde bomen in bufferzones werd geadviseerd. Alleen harde maatregelen kunnen deze bacterie tegenhouden, zo blijkt uit onderzoek.
Verhalen in debat
Dit advies werd echter massaal genegeerd, waardoor miljoenen bomen ten dode opgeschreven zijn. In plaats van tot actie over te gaan werd er vooral over het probleem gesproken. Onder de lokale bevolking deden de volgende verhalen de ronde:
- Deze bacterie bestaat helemaal niet.
- Israël heeft de bacterie naar Italië gebracht om het land te ontwrichten.
- Biotechbedrijf Monsanto heeft expres de bacterie ontwikkeld omdat het patent heeft op de enige twee resistente boomsoorten.
- De Europese Unie heeft alles bedacht om de vrijgekomen landbouwgrond vol zonnepanelen te zetten.
- De maffia heeft grond nodig om hotels te bouwen.
- Wetenschappers hebben het virus naar Puglia gebracht in opdracht van zakenlieden omdat die gaspijpleidingen vanuit Azerbeidzjan willen bouwen.
Dergelijke verhalen werden in landelijke media rondgezongen en versterkt door pseudowetenschappers en politici van bijvoorbeeld de Vijfsterrenbeweging. Boeren die desondanks de maatregelen wilden volgen werden ook nog eens tegengehouden door ecologische actiegroepen. De verhalen raken aan de volksaard van de Italianen in het Zuiden. Over het algemeen zijn zij wars van autoriteit, regels en procedures. De meeste boeren wilden liever geloven in een verhaal waarbij ze weinig of niks hoefden te doen, dan massaal hun geliefde eeuwenoude bomen te kappen.
Verhalen van stabiliteit of verandering?
Dit voorbeeld laat goed zien hoe verschillende, niet per se logische verhalen in een bepaalde cultuur een desastreus effect kunnen hebben. En dat zien we, wellicht in een iets minder extreme vorm, ook terug in processen van organisatieverandering. Ook daar zie je vaak dat verschillende groepen soms compleet andere logica’s hanteren dan andere groepen.
Zo schreven we eerder over de bouw waar bouwvakkers vaak weinig op hebben met de regels en procedures die hun eigen veiligheid aangaan. Bijvoorbeeld omdat ze deze als onnodige bemoeizucht zien: ze werken immers zelf ook al heel veilig. Vaak zie je dan dat verhalen van stabiliteit en van verandering met elkaar in botsing komen. Verhalen van verandering pogen het denken en handelen te beïnvloeden, terwijl verhalen van stabiliteit juist benadrukken dat er met de huidige situatie niet zoveel mis is. In beide varianten worden verhaaltechnieken toegepast. In het voorbeeld is dat bijvoorbeeld het zwartmaken en schuldig maken van iets of iemand voor het probleem. De complexiteit voor de veranderkundige is dan om plekken te creëren waarop de verschillende verhalen onderzocht kunnen worden. Wil je weten hoe je dat kunt doen? Schrijf je dan in voor de leergang Verhalen(d) Veranderen.