Na een kopje koffie en een stuk Limburgse vlaai zochten we met een aantal andere collega's een plekje in de volle zaal. Op vrijdag 30 maart sprak Joseph Kessels in Heerlen een rede uit ter aanvaarding van zijn leerstoel Opleidingskundig Leiderschap bij de Open Universiteit in Heerlen. Het is een sterk pleidooi om te zoeken naar andere manieren om het onderwijs aan te sturen. Mét de leerkrachten. En met gedeeld leiderschap. Dat gaat ook de focus van zijn onderzoek bij het Ruud de Moor Centrum worden.
Dichtregelen leidt tot stress
In zijn rede verwijst Kessels naar het Amerikaanse schoolverbeteringsprogramma No Child Left Behind, dat sterk resultaatgedreven is: goede prestaties worden beloond, slechte bestraft. Met als gevolg dat sommige scholen, vooral die in achterstandswijken, het steeds zwaarder krijgen. Kessels benoemt de tendens in Nederland ook vaker op prestaties te belonen, en steeds meer ‘dicht te regelen’. Dat levert stress op voor leerkrachten en leidinggevenden. Hij haalt onder meer het recente proefschrift 'loyale leiders' van Bas de Wit aan, dat de knoop beschrijft waarin steeds meer leidinggevenden in het onderwijs zich gevangen voelen. Daarbij richten prestatieafspraken op scholen zich eenzijdig op taal en rekenen. Terwijl bekwaamheden als nieuwsgierigheid en geloof in eigen kunnen er ook toe doen.
De leider als een zwerm spreeuwen
Onze beelden over leiderschap zijn, zo stelt Kessels, gevormd door beelden van de leider als een dappere held en beschermer. Denk aan het beeld van de leeuw als leider van het dierenrijk die kracht uitstraalt en gezag oproept. Kessels merkt op dat dit beeld van leiderschap eigenlijk een naief vertrouwen laat zien in de kracht van één persoon. Er valt volgens hem meer te verwachten van gespreid leiderschap. Een school vissen en een zwerm spreeuwen bijvoorbeeld, pakken hun onderlinge relaties heel anders aan. Het is moeilijk om één leider aan te wijzen en toch bewegen ze zich snel en flexibel. Vissen, spreeuwen en ook bijvoorbeeld mieren gebruiken krachtige vormen van zelforganisatie en combineren dat met het vermijden van botsingen. Iedereen in zo'n groep bepaalt mede de richting.
Dit brengt hem op een pleidooi voor een school die professionele ruimte voor de docent veronderstelt: collega's erkennen elkaars invloed, maken gebruik van ieders expertise en hebben zeggenschap over de inrichting en uitvoering van het onderwijs. Voor de kenmerken van de professionele ruimte verwijst Kessels naar een model van De Brabander en Martens (2010) waarin autonomie en uitvoerbaarheid centraal staat, en ook saamhorigheid en het plezier in het werk.
Onderzoek naar opleidingskundig leiderschap
In het kader van de leerstoel Opleidingskundig Leiderschap gaat Kessels samen met de collega's van het Ruud de Moor Centrum onderzoek doen naar opleidingskundig leiderschap als kenmerk van een netwerk van lerende professionals. Het Ruud de Moor Centrum streeft onderzoek na dat zowel generieke kennisopbrengsten kent, als duidelijke persoonlijke leeropbrengst voor de deelnemers. Het voornemen is dan ook om onderzoek te doen waarbij onderzoekers en leraren als partners in een gezamenlijk leerproces met elkaar optrekken.
Meer lezen?
- Joseph Kessels is hoogleraar Opleidingskundig Leiderschap aan de Open Universiteit en verbonden aan het Ruud de Moor Centrum. Tevens is hij als hoogleraar Human Resource Development verbonden aan de Universiteit Twente. In 1977 startte hij met Cora Smit Kessels & Smit, The Learning Company. Sinds 2011 zijn Cora en Joseph uit ons gezelschap teruggetreden. Joseph is sinds die tijd zelfstandig adviseur en onderzoeker. Zie voor meer publicaties ook deze link.
- De digitale versie van de rede is te vinden op: http://josephkessels.com/bibliotheek/2012/kessels-jwm-2012-leiderschapspraktijken-een-professionele-ruimte-oratie-30-maart