Regie op ontwikkeling van vakmanschap in de bedrijfsschool

Veel organisaties worstelen met de vraag hoe ze aan vakbekwaam personeel komen. Met name in de techniek is dit een urgente kwestie. Jonge mensen kiezen steeds minder voor technische beroepen. ROC's zien de deelnemersaantallen van deze beroepsopleidingen krimpen. NedTrain, het onderhoudsbedrijf van NS, heeft in september 2012 de bedrijfsschool weer nieuw leven ingeblazen onder de naam TechniekFabriek. Op dit moment leren 50 jonge mensen er het vak van treinmonteur. Ze zijn geselecteerd uit maar liefst 300 enthousiaste gegadigden.

 

 

Vanaf de start van het ontwikkelproces was duidelijk dat NedTrain zelf geen 'school' wilde zijn maar daarin de samenwerking zocht met het ROC van Twente, ROC Amsterdam en NS opleidingen. Zodat leerlingen een erkend diploma monteur Mechatronica ontvangen. Tegelijk wilde men wel een eigen stempel drukken op het opleidingstraject. Als verantwoordelijke voor het deelproject Ontwikkeling Curriculum is dat ook altijd mijn streven geweest: het traject zo vormgeven dat afgestudeerden aantrekkelijk zijn voor en direct inzetbaar bij NedTrain. Dat betekent dat de werkpraktijk bij NedTrain centraal staat in de opleiding. En in het ontwerpproces.

 

 

Creatief met kwalificatiedossier

Als in het MBO een beroepsopleiding ontwikkeld wordt, dan start je bij het kwalificatiedossier. Daarin staat beschreven welke kerntaken en werkprocessen een beginnend beroepsbeoefenaar moet kunnen uitvoeren en welke vakkennis en vaardigheden daarbij nodig zijn. Voor de monteur Mechatronica is natuurlijk ook een dossier voorhanden. Hoewel zo'n document een aardig beeld geeft van het beroep, is het natuurlijk niet toegespitst op de treinmonteur bij NS. In recent onderzoek geeft een meerderheid van de respondenten aan dat kwalificatiedossiers te weinig richting geven omdat kennis en vaardigheden niet voldoende zijn uitgewerkt (Hermanussen, J., Verheijen, E. & Visser, K. (2012). MBO@kennis.org. Een onderzoek naar de inhoudsbepaling in het middelbaar beroepsonderwijs. Utrecht: Ecbo). Inkleuring is nodig; zeker wanneer je een maatwerkopleiding wilt bouwen voor een bedrijfsschool. We hebben daarom het kwalificatiedossier even terzijde gelegd en zijn zelf aan de slag gegaan met het profiel van de NedTrain junior monteur.

 

 

Over schuitjes en stroomafnemers

Ik besloot een groep samen te stellen van deskundigen bij NedTrain die wisten waar het vak van treinmonteur over gaat. Voortvarend gingen we aan de slag. In het begin was er nog wel enige verwarring dat we niet gewoon begonnen met het bouwen van een opleiding, maar met het beschrijven van het werk en de kennis en kunde van de leerling die de TechniekFabriek verlaat. Dat was toch niet de opdracht? Mijn redenering daarvoor bleek voldoende overtuigend: als je mensen voor bepaalde werkzaamheden wilt opleiden, dan moet je eerst weten waar dat werk over gaat. Daarna komt de vraag op tafel welke inhoud ze dan moeten leren en hoe dat het beste kan.

 

 

De geest was uit de fles. Al snel werden er verhitte discussies gevoerd over schuitjes, stroomafnemers en litzen. We hebben ook verkend voor welke keuzes en dilemma's een treinmonteur komt te staan. Helaas zijn in de huidige kwalificatiedossiers de kernopgaven verdwenen: problemen, dilemma's of kansen die de beroepsbeoefenaar moet aanpakken of oplossen. Terwijl het juist zo waardevol is de situaties te expliciteren waarin de monteur niet op routine kan handelen, maar bewuste afwegingen moet maken. Dat is pas echt vakmanschap. Een monteur moet zich bijvoorbeeld houden aan normen voor het afkeuren van onderdelen in treinsystemen. Maar in bijzondere situaties, bijvoorbeeld extreme weersomstandigheden, is het belangrijk dat de monteur verder kijkt en ook alert is als de grens van de afkeurnorm genaderd wordt (maar nog niet bereikt is). Hoe graag we dat ook willen: hier zijn geen dichtgetimmerde richtlijnen voor te geven en dan moet de monteur durven vertrouwen op eigen vakmanschap.

 

Na een aantal bijeenkomsten lag er een mooi product waar we achter konden staan. Tijd om het breder te toetsen binnen NedTrain en er met het ROC over in gesprek te gaan.

 

 

Bruggen slaan

Toen werd het best spannend. Niet zozeer binnen NedTrain. We hadden voldoende en relevante personen betrokken bij de ontwikkeling van het profiel. Men was het dus snel eens over het eindresultaat van de monteursopleiding, zoals beschreven in dat profiel. Het gesprek met het ROC verliep taaier. Het was natuurlijk begrijpelijk dat zij geen behoefte hadden aan een profiel naast het kwalificatiedossier monteur Mechatronica. De Onderwijsinspectie let er immers op dat het onderwijs en de examinering aansluiten op de inhoud en het niveau van dat dossier. Ik realiseerde mij dat ik de wereld van het mbo en de werkpraktijk bij elkaar moest brengen. Letterlijk. De teamleider en docenten van het ROC waren bereid om een kijkje te nemen in de werkplaats. Ze kwamen enthousiast terug én snapten veel beter de taal en inhoud van het NedTrain monteursprofiel. Vervolgens maakte een NedTrain medewerker, ooit monteur geweest, tijd vrij om in overleg met het ROC kwalificatiedossier en profiel naast elkaar te leggen. De overeenkomsten bleken groter dan de verschillen. Met een simpel document konden we een brug slaan tussen beide uitwerkingen.

 

 

Het heft in handen

Het profiel heeft NedTrain geholpen om regie te nemen op de ontwikkeling van vakmanschap in de TechniekFabriek. Door de intensieve sessies is duidelijker geworden wat de organisatie van de junior monteur verwacht. Daarmee kan men beter sturen op wat er in de TechniekFabriek geleerd wordt en de bijdrage die de partners aan het leerproces kunnen leveren. En duidelijk maken aan leerlingen welke resultaten ze van hen verwachten.

 

 

 

Meer lezen over ontwerpen

Rondeel, M. (Red.). (2012). Het Ontwerpboek: leertrajecten ontwerpen voor vakmanschap en vernieuwing. Utrecht: Kessels & Smit Publishers.

 

 

Meer informatie over de TechniekFabriek

• http://www.nedtrain.nl/werkenbijnedtrain/opleiden-en-ontwikkelen-bij-nedtrain/
• http://nos.nl/video/412274-ns-begint-vakschool-voor-monteurs.html
• Een eerdere blog: http://www.kessels-smit.com/nl/1407